Wychowanie młodzieży w wolności ...

Rok 2016 w duszpasterstwie trzeźwości poświęcony jest w sposób szczególny młodzieży i trosce nas‚ dorosłych – rodziców i krewnych‚ kapłanów‚ katechetów‚ nauczycieli‚ pedagogów i wszystkich innych wychowawców – o wychowanie młodego pokolenia. Fundamentem solidnego wychowania jest pomaganie młodym ludziom‚ by żyli w prawdziwej wolności‚ w tym także w wolności od alkoholu‚ narkotyków oraz innych substancji czy bodźców‚ które prowadzą do uzależnień i utraty wolności.

Młodzi ludzie aspirują do życia w wolności. Chętnie mówią o tym do nas – dorosłych. I słusznie! Jedną bowiem z cech‚ która odróżnia człowieka od wszystkich innych istot na tej ziemi‚ jest właśnie wolność. Prawdziwość naszej wolności potwierdza uderzająca różnorodność postaw wśród ludzi. Jedni postępują w sposób rozważny i odpowiedzialny‚ gdyż kierują się miłością‚ prawdą i odpowiedzialnością. Inni krzywdzą samych siebie czy bliźnich‚ bo kierują się popędami‚ emocjami czy negatywnymi naciskami środowiska. Wolność – w zależności od sposobu korzystania z niej – dla jednych jest błogosławieństwem‚ a dla innych staje się przekleństwem.
Celem niniejszej analizy jest ukazanie podstawowej wiedzy na temat ludzkiej wolności oraz kryteriów katolickiego wychowania w tej sferze. W sposób szczególny przyjrzymy się naturze wolności‚ błędnym sposobom jej rozumienia‚ a także działaniom‚ które dorośli powinni podjąć‚ jeśli chcemy wychowywać młode pokolenie w wolności dzieci Bożych oraz chronić współczesną młodzież przed popadaniem w zniewolenia. Dojrzałe posługiwanie się wolnością nie jest przecież cechą wrodzoną‚ lecz nabytą w procesie wychowania i w oparciu o pracę wychowanków nad własnym charakterem.

Natura wolności: rys historyczny
Dla starożytnych Greków wolność miała głównie wymiar społeczny. Grecy dumni byli nie tyle z wolności pojedynczych osób‚ ile z wolności „polis”‚ czyli danego miasta-państwa. W ich rozumieniu zaprzeczeniem wolności było jej ograniczenie czy jej utrata w wymiarze zewnętrznym‚ czyli społecznym i politycznym. Dla Izraelitów‚ a później dla chrześcijan najważniejsza była i pozostanie wolność osobista‚ czyli wolność od zła i grzechu‚ wolność do dobra‚ prawdy i miłości‚ zdolność do panowania człowieka nad samym sobą. Bóg dał Izraelitom Dekalog po to‚ by wychodząc z zewnętrznej niewoli‚ nie popadli w niewolę jeszcze groźniejszą: w niewolę własnych słabości i grzechu. Biblia wielokrotnie przypomina nam o tym‚ że wolność każdego człowieka zagrożona jest skutkami grzechu pierworodnego oraz niedoskonałością każdego z nas (por. Rz 7‚ 24-25).
W czasach nowożytnych Kartezjusz podkreślał wolę wolności w procesie myślenia. W jego rozumieniu podstawą wolności jest wolność w szukaniu prawdy. Z kolei empiryści angielscy (Hobbes‚ Locke‚ Hume) definiowali wolność jako brak zewnętrznych przeszkód w działaniu. To wizja wyłącznie negatywa. Nie określa ona‚ jaki jest sens wolności. W wizji empirystów robienie czegokolwiek jest równie wartościowym przejawem wolności‚ byleby to cokolwiek człowiek czynił autonomicznie‚ z nie na skutek nacisków z zewnątrz. Z kolei współczesny liberalizm tworzy ideologię wolności oderwanej od człowieka oraz od realiów jego życia. Liberalizm ignoruje fakt‚ że człowiek potrafi używać wolności w taki sposób‚ że krzywdzi innych ludzi‚ a nawet samego siebie.(1)
W XX-tym wieku Freud zwrócił uwagę na fakt‚ że największym zagrożeniem wolności człowieka jest bardziej on sam niż środowisko zewnętrzne. W wizji Freuda główne naciski‚ które ograniczają wolność człowieka‚ nie płyną z zewnątrz‚ ale z jego wnętrza: z nacisków sfery Id (instynkty i popędy) i sfery Super-ego (nakazy i zakazy moralne). Psychoanaliza redukuje jednak wolność człowieka do alternatywy między działaniem na zasadzie „Lustprinzip” (szukanie natychmiastowego zaspokojenia popędów) a „Realitätsprinzip“‚ czyli dążenie do osiągnięcia przyjemności w taki sposób‚ by nie dopuścić do ostrego konfliktu wewnątrzpsychicznego.
Dla współczesnego człowieka‚ a zwłaszcza dla młodzieży‚ słowo "wolność" jest niezwykle atrakcyjne i przybiera niemal magicznego znaczenia. Wolność utożsamiana jest bowiem z postępem społecznym i z samorealizacją człowieka. Większość programów politycznych i pedagogicznych odwołuje się właśnie do obietnicy wolności: wolność dla wszystkich grup społecznych‚ wolność słowa‚ przekonań‚ sumienia. Jednocześnie wypowiedzi na temat wolności - nawet wśród ludzi uznawanych za autorytety w tej dziedzinie – często okazują się jednostronne‚ zawężone‚ oderwane od realiów życia. Czasami jest to spojrzenie jedynie moralizujące. Innym razem jedynie psychologizujące czy socjologizujące. Jedni ukazują wolność w sposób naiwnie optymistyczny. Inni z kolei przedstawiają ludzką wolność w sposób fatalistyczny‚ traktując ją jako główne źródło wszelkich nieszczęść.(2) Zrozumienie ludzkiej wolności wymaga opisania jej zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań. Wymaga także procesu wychowania‚ dzięki któremu człowiek staje się zdolny do dojrzałego posługiwania się otrzymanym od Boga darem wolności.(3)


(1) Por. Franciszek Draus‚ Liberalizm a chrześcijaństwo‚ Znak‚ nr 425/6 (1990)‚ s. 33.
(2) Por. Dziewiecki M.‚ Wychowanie w dobie ponowoczesności‚ Kielce 2003‚ s. 14-29.
(3)Szczegółowe analizy na temat katolickiej koncepcji wychowania w świetle dokumentów Kościoła zob. S. Dziekoński‚ Rozwój wychowawczej myśli Kościoła na przestrzeni ostatnich wieków‚ Warszawa 2004.


ks. Marek Dziewiecki